این مقاله را بخاطر تازگی مطالب اش در باره ام اس ، لطفن بدقت مطالعه کنید

آشنايي با علل و شيوه هاي مقابله با بيماري ام اس ( سختی چند گانه اعصاب مرکزی )
دکتر رامين علاسوند*- افسانه طاعتي**

«مالتيپل اسکلروزيس» يا ام اس (که معناي تحت اللفظي آن سختي چندگانه است) بيماري مغز و نخاع است که حدوداً 400 هزار امريکايي به آن مبتلا هستند. گرچه بيشتر بيماران مبتلا به ام اس قادر به ادامه زندگي هستند، به هر حال ام اس سبب ناتواني در بعضي افراد مي شود.

کالبدشکافي مغز

مغز مرکز فرماندهي بدن است. علاوه بر فکر و احساس، مغز محل دريافت اطلاعات از پيرامون و فرستادن دستورات لازم به قسمت هاي مختلف بدن است. دستورات مغز از طريق نخاع و سپس از طريق اعصاب محيطي به کليه قسمت هاي بدن منتقل مي شود. مغز و نخاع با هم سيستم عصبي مرکزي ناميده مي شوند. باقيمانده سيستم عصبي، سيستم اعصاب محيطي ناميده مي شود. مناطق مختلف مغز اعمال مختلفي را کنترل مي کنند. مغز مانند ديگر بافت هاي بدن، از سلول تشکيل شده است. سلول هاي مغز و اعصاب، «نورون» ناميده مي شوند. هر نورون، يک بدنه و زائده يي به نام آکسون دارد. آکسون ها رشته هاي بلندي هستند شبيه به سيم هاي برق. به رغم ميکروسکوپي بودن نورون ها، آکسون ها طويل هستند و از مغز تا دورترين نقاط بدن کشيده مي شوند. نورون ها توسط علائم الکتريکي که از طريق آکسون به هم مي فرستند، با يکديگر ارتباط دارند. براي مثال يک پايانه عصبي در انگشت ممکن است احساس گرما را از طريق آکسون ها به داخل مغز منتقل کند. مغز براي حرکت انگشت فرماني به ماهيچه ها مي فرستد. ماهيچه هاي ارادي به طور مستقيم به وسيله اعصابي که دستورات را از مغز دريافت مي کنند، کنترل مي شوند.ماده مخصوصي که «ميلين» ناميده مي شود، آکسون ها را مي پوشاند. ميلين هدايت الکتريکي صحيح و ارتباط بين نورون ها را فراهم مي کند. در بيماري «مالتيپل اسکلروزيس» ميلين در قسمت مهمي از مغز، نخاع يا سيستم عصبي مرکزي از بين مي رود. دانشمندان هنوز به درستي دليل آن را نمي دانند. در ام اس، ميليني که سلول هاي عصب را مي پوشاند دچار التهاب تورم و جدايي مي شود. ميلين تخريب مي شود و سبب تشکيل داغ يا اسکار روي آکسون مي شود. اسکلروزيس به معناي باقي ماندن زخم يا اسکار است. وقتي ميلين تخريب شد، ارتباط نورون ها کمتر موثر است و سبب به وجود آمدن علائم ام اس مي شود. براي مثال اگر ميلين اعصاب بينايي دچار اختلال شود، بينايي تحت تاثير قرار مي گيرد. اگر ميلين نورون هاي ماهيچه دچار اختلال شوند، ماهيچه ها ضعيف مي شوند. بعضي از ميلين هاي تخريب شده خودبه خود بازسازي مي شوند که توجيه کننده بهبودي بعضي از افراد پس از حمله ام اس است. به هر حال ممکن است ميلين مجدداً در زمان ها و نقاط مختلفي از بدن التهاب پيدا کند. دو نوع «مالتيپل اسکلروزيس» وجود دارد؛ شايع ترين نوع آن، ام اس عودکننده است (که در 90 درصد بيماران ام اسي ديده مي شود) و مشخصه اش اين است که در دوره هايي، علائم بدتر شده و دوره هاي بيماري بهبود مي يابد. 10 درصد بقيه، ام اس پيشرونده دارند، يعني بدون اينکه بهبود يابد، بيماري بدتر مي شود. حدود نيمي از بيماران با نوع ام اس عودکننده طي 15 سال اگر درمان نشوند، در انتها به نوع پيشرفته تبديل مي شوند.«مالتيپل اسکلروزيس» معمولاً در نژاد قفقازي در سنين 20 تا 40 سالگي اتفاق مي افتد. زنان، دو تا سه برابر مردان به اين بيماري مبتلا مي شوند. افرادي که در مناطق معتدل زندگي مي کنند بيشتر از افراد ساکن در مناطق حاره يي دچار ام اس مي شوند.

علل

دانشمندان هنوز علت تخريب غلاف ميلين در «مالتيپل اسکلروزيس» را نمي دانند. بعضي از دانشمندان معتقدند سلول هاي سيستم ايمني (دفاعي) به غلاف ميلين سيستم عصبي مرکزي حمله مي کنند. اين سيستم معمولاً عليه ميکروب ها و اجسام بيگانه فعاليت مي کند. سلول هاي سيستم ايمني ممکن است به دليل اينکه ميلين را با اجسام بيگانه اشتباه مي گيرند، به آنها حمله کنند. اين نوع بيماري سيستم ايمني که سيستم دفاعي بدن عليه خود فعاليت مي کند را بيماري «خودايمني» يا «اتوايميون» مي نامند. بعضي محققان فکر مي کنند که برخي عفونت هاي ويروسي، محرک سيستم دفاعي در حمله به ميلين سيستم عصبي مرکزي است. همچنين به دليل استعداد کمتر يا بيشتر بعضي گروه هاي نژادي، علل ژنتيکي را براي اين بيماري در نظر مي گيرند. بوميان امريکا (سرخپوستان) به ندرت مبتلا مي شوند. اين شواهد باعث تقويت ايده ارثي بودن بيماري ام اس مي شود.

علائم و نشانه ها

نشانه هاي ام اس به محل درگيري سيستم عصبي مرکزي بستگي دارد. از علائم اوليه بيماري مي توان به موارد زير اشاره کرد؛- بي حسي و گزگز قسمت هايي از بدن- ضعف، سرگيجه و سفتي يا خشکي غيرقابل توجيه بدن- دوبيني، ديد مختل يا کوري بيمار ممکن است طي دوره هاي پسرفت بيماري، احساس بهبودي کرده، اما در بازو و ساق احساس سفتي کند. برخي موارد ضعف، گزگز و اختلالات بينايي ممکن است باقي بماند. با برگشت يا عود بيماري، نشانه ها شديدتر شده و شامل اين علائم نيز مي شود؛

- اسپاسم يا گرفتگي عضلاني

- اختلالات روده و مثانه

- اختلال تکلم

- کوري

- مشکلات جنسي

- فلج

- گيجي و فراموشي

درد مي تواند يکي از علائم ام اس باشد که صورت يا يکي از اندام ها را درگير کند. در برخي بيماران، نواحي تخريب ميلين در ام آرآي ديده مي شود. تظاهرات و سير بيماري ام اس از شخصي به شخص ديگر متفاوت است. چشم ها معمولاً اولين و شايع ترين عضو درگير هستند. قدرت بينايي نيز معمولاً در اشخاصي که درگيري چشمي داشته اند تا حدي کاهش مي يابد. اندام هاي دست و پا نيز ممکن است دچار مشکلات حسي و حرکتي شوند؛ احساس کرختي، خواب رفتگي يا سوزن سوزن شدن، اشکال در راه رفتن و حرکات ارادي ديگر را مي توان نام برد. گوش ها گاهي دچار مشکلاتي نظير وزوز يا کاهش شنوايي مي شوند. احساس نياز مکرر به دفع ادرار، بند آمدن و احساس حبس شدن ادرار و بالاخره کاهش ميل و توانايي جنسي از مشکلاتي است که در دستگاه ادراري تناسلي بيماران به وجود مي آيد. از دست دادن تعادل هنگام راه رفتن خصوصاً در تاريکي، ممکن است به خاطر درگيري مخچه باشد. به جز اين موارد مي توان به مشکلاتي از قبيل تمرکز حواس و گاهي بي حواسي، اضطراب، افسردگي، احساس درد در ماهيچه ها، اشکال در سخن گفتن و اشکال در اجابت مزاج اشاره کرد. گروهي از عوامل مي توانند زمينه ساز ايجاد مشکلات جديد باشند که از آنها مي توان به گرما و رطوبت، ورزش هايي که حرارت بدن را بالا مي برند، تب و مهم تر از همه اينها فشارهاي روحي و عصبي اشاره کرد. گرما سبب بدتر شدن علائم مي شود لذا اين بيماران بايد از حمام هاي گرم و طولاني، ماندن در مکان هاي گرم يا رفتن به بيرون در روزهاي داغ خودداري کنند. علائم ام اس نيز مانند ساير بيماري ها، ممکن است در بيماري هاي ديگر ديده شود، بدين معني که همه بيماران دچار اين علائم مبتلا به ام اس نيستند.

تشخيص

در تشخيص ام اس نيز شرح حال و معاينه همانند ديگر بيماري ها نقش اساسي دارد. معاينه هاي پزشکي شامل مجموعه يي از آزمايش ها براي بررسي سلامت اعصاب و عضلات است. تشخيص ام اس با ام آرآي است. ام آرآي در تشخيص ديگر موارد مانند تومورهاي مغزي يا فتق (بيرون زدگي) ديسک بين مهره يي که علائمي مشابه ام اس ايجاد مي کند، کمک کننده است. اگر تشخيص سوال برانگيز باشد، ممکن است به گرفتن مايع نخاع براي بررسي اختلالات نياز باشد. ديگر آزمايش ها سرعت اعصاب مغزي را اندازه گيري مي کند. براي مثال، آزمايش هايي براي بررسي سرعت مسير بينايي و شنوايي و غيره وجود دارد. با توجه به اينکه بعضي از بيماري ها مانند کمبود برخي ويتامين ها علائم مشابه ام اس را ايجاد مي کند، برخي آزمايش هاي خوني در رد کردن اين علل کمک کننده است.

درمان

دانشمندان هنوز درمان قطعي ام اس را کشف نکرده اند. با اين حال چندين دارو براي کنترل بيماري موجود است. اگر نشانه ها شديد و حمله ها پشت سر هم نباشد، پزشک سياست مدارا را در پيش خواهد گرفت. درصورت برگشت علائم، درمان براي کنترل پيشرفت بيماري تجويز خواهد شد. علاوه بر درمان دارويي، توانبخشي و کاردرماني در بهبود ضعف بعد از حملات کمک کننده خواهد بود. در صورت بروز افسردگي، علاوه بر درمان با داروهاي ضدافسردگي از روش هاي کاهنده استرس نيز استفاده خواهد شد. روش هاي زير در کاهش علائم بيماري موثر خواهد بود؛

- استراحت کافي

- ورزش منظم

- استفاده از غذاهاي سالم و حاوي مقادير کافي فيبر

- آرامش و کاهش استرس در زندگي

نتيجه

ام اس، بيماري مغز و نخاع است. اين بيماري، ناتوان کننده است، ولي بيشتر مبتلايان به ام اس زندگي طبيعي را مي گذرانند. اگر نشانه هاي ام اس مانند گزگز و مورمور در قسمت هايي از بدن وجود دارد، حتماً با پزشک مشورت کنيد. ديگر نشانه هاي ام اس، دوبيني، کوري، لرزش عضلاني، خستگي و سرگيجه است. ام اس با دارو قابل کنترل است. حفظ عادت هاي سالم زندگي و معاشرت با دوستان و فاميل و کاهش خستگي، مهم ترين راه هاي تطابق با اين بيماري و کاهش عوارض آن است.