گروه پزشكىـ سارا علومى: MS يا موليتپل اسكلروزيس، نوعى بيمارى خود ايمنى و اغلب پيشرونده دستگاه عصبى بوده و سبب اختلال در انتقال پيام‌هاى عصبى مى‌شود. MS علايم و عوارض متنوعى را ايجاد مىكند به گونه‌اى كه هر بيمار با علايمى خاص به پزشك مراجعه مىكند. جهت آشنايى بيشتر با اين بيمارى و پاسخ به پرسش‌هايى كه اغلب در اذهان عموم در رابطه با MS وجود دارد از آقاى دكتر سيدجلال ضيايى متخصص مغز و اعصاب و استاد دانشگاه علوم پزشكى اصفهان خواستيم، اطلاعاتى در اين زمينه را در اختيارمان قرار دهد.
آقاى دكتر به عنوان نخستين سوال بفرماييد كه اين بيمارى نخستين بار در چه كشورى مشاهده و از چه زمانى وارد ايران گرديد؟
بيمارى MS اولين بار در اروپا كشف شد. حدود 130 سال پيش در فرانسه ورود اين بيمارى تاييد و سپس در ديگر كشورهاى اروپايى روى اين بيمارى كار و وجود آن تاييد گرديد. MS در ايران سابقه‌ى 40-50 ساله دارد. لكن تشخيص‌هاى اصلى MS از حدود 15-14 سال پيش يعنى از زمانى كه MRI وارد ايران شد، قطعى گرديد.
مكانيزم ايجاد بيمارى به چه صورتى است؟
مغز از سه قسمت به نام ماده‌ى سفيد، قشر خاكسترى و هسته‌هاى قاعده‌ى مغز تشكيل شده است. ماده‌ى سفيد شامل ريشه‌هاى عصبى و چربى اطراف ريشه‌ها كه ميلين نام دارد است. يك سرى سلول‌هايى به نام B-cell)سلول‌هاى سفيد نوع B( و T-Cell)سلول هاى سفيد نوع T( كه جزء سيستم ايمنى بدن بوده و در گردش خون وجود دارند، به علتى نامعلوم از خون و از جدار عروق خارج و وارد ماده‌ى سفيد بافت مغز مى‌شوند و بافت چربى اطراف ريشه‌هاى عصبى كه ميلين نام دارد را مورد تهاجم قرار مى‌دهند.
شايعترين علايم و به طور كلى علايم بيمارى MS چيست؟
MS به علت اين كه جاهاى مختلف مغز و نخاع را درگير مىكند علايم بسيار متنوعى را ايجاد مىكند به گونه‌اى كه به بيمارى MS بيمارى هزارچهره‌مى‌گويند لذا هر بيمار علايم خاص خودش را دارد. البته بسته به اين كه دقيقاً كجاى مغز را بگيرد علايم خاصى را ايجاد مىكند.شايعترين علايم، علايم چشمى است به طورى كه 25% بيماران با علايم چشمى مراجعه مى‌كنند. مانند: دوبينى، از بين رفتن بينايى در يك چشم، دردناك شدن در يك چشم، انحراف چشم و ديدن تصاوير در هم.
علايم حركتى: اختلال حركتى در اندام‌هاى يك طرف )يك دست، يك پا(، اختلال حركتى در چهار اندام )دو دست و دو پا( كه در كل موجب اختلال در راه رفتن مى‌شود.
اين نوع اختلالات حركتى مى‌تواند ضعيف باشد به گونه‌اى كه مشكلاتى در راه رفتن بيمار ايجاد مى‌شود ولى در مراحل پيشرفته حتى به ناتوانايى‌بيمار در راه رفتن منتهى مى‌شود.
علايم تعادلى: بيمار تعادلش را از دست مى‌دهد به گونه‌اى كه موقع راه رفتن تلو‌تلو مى‌خورد و به اين طرف و آن طرف مى‌افتد.
اختلال در انجام كارهاى ظريف مانند نويسندگى، كار با لوازم موسيقى و...
علايم حسى: در اين حالت بيمار نمى‌تواند گرما و سرما را احساس كند، در پاها حالت سوزن‌سوزن شدن، احساس مىكند و يا تصور مىكند يك مورچه زير پوستش حركت مىكند. علايم حسى در پاها به گونه‌اى است كه بيمار نمى‌تواند تفاوتى در پوشيدن يا نپوشيدن كفش در پاها احساس كند.
علايم روانى: اين علايم در كل كمتر مشاهده مى‌شود و شامل اختلالات خلقى، افسردگى يا اضطراب و يا حتى اختلال رفتار مى‌باشد.
علايم )اسفنگترى:( اختلال در كنترل ادرار و مدفوع و بالاخص ادرار
علايم تشنج: بسيار نادر است و در سه تا چهار درصد بيماران اين نوع حملات ديده مى‌شود.
علايم اختلال خلقى به صورت سرخوشى نابه‌جا
اختلال تكلم: اداى كلامى بيماران مختل مى‌شود.
بيمارى MS به چند فرم مى‌تواند وجود داشته باشد؟
1ـ رفت و برگشت: در اين فرم، علايم به صورت رفت و برگشت است بدين صورت كه بهبودى به صورت موقت بوده و علايم پس از دوره‌اى، مجدد باز مى‌گردد. اين حالت شايعترين فرم است و شامل 70 تا 80 درصد بيماران مى‌شود.
2ـ پيشرونده‌ى آهسته: در اين حالت زمانى كه علايم شروع شد، بيمارى به صورت خيلى آهسته پيشرفت مىكند و در حقيقت بدترين نوع آن است.
3ـ نوع بسيار بدخيم و حاد: در اين حالت گرفتارى بيمار بسيار وسيع است به گونه‌اى كه در عرض چند ساعت تا چند روز منجر به فوت بيمار مى‌شود البته اين نوع، نوع بسيار نادر بيمارى است.
4ـ حالت خوش‌خيم: اين نوع بسيار شايع بوده و اغلب بيماران دچار اين حالت مى‌شوند به گونه‌اى كه بيمار يك بار دچار حمله مى‌شود و ممكن است تا 10 الى 15 سال و يا حتى تا پايان عمر دچار حمله‌اى مجدد نشود.
آيا اين بيمارى زمينه ژنتيك دارد؟
تا حدودى بله، البته بيمارى ارثى تلقى نمى‌شود زيرا ژن خاصى در اين بيمارى مشاهده نشده ولى در برخى خانواده‌ها اين بيمـارى بيشتر به چشم مى‌خورد و به اصطلاح از MS به عنوان يك بيمارى familiar نام مى‌برند.
به طور علمى شرايط جغرافيايى، اجتماعى در بروز اين بيمارى نقش دارند؟
مشخصاً محيط در ايجاد بيمارى MS موثر است، تغيير محيط و جابه‌جايى بى‌اثر نيست. مثالاً در مناطق شمال اروپا و آمريكاى شمالى بيشتر از جنوب آنها، اين بيمارى مشاهده شده است به گونه‌اى كه مركز MS در شمال اروپا است و هر چه به مناطق استوايى نزديكتر مى‌شويم از ميزان بيمارى MS كاسته مى‌شود.
افراد در صورت مشاهده‌ى چگونه علايمى بايد مشكوك شده و به پزشك مراجعه كنند؟ قدم‌هاى اوليه در تشخيص بيمارى به چه صورتى است؟
افــرادى كــه علايـم مشكـوك بـالاخـص از نـظـر چشمـى، حركتىـتعادلى و يا علايمى كه تاكنون نداشته‌اند و جديداً پيدا كرده‌اند بايد به متخصص مغز و اعصاب مراجعه كنند زيرا قدم اول معاينه‌ى سيستم عصبى است. قدم دوم انجام MRI و قدم سوم معاينه‌ى چشم و تهيه‌ى نوار چشمى است. البته گفتنى است كه اكثر بيماران MS سرپايى درمان مى‌شوند و معمولاً به جز موارد خاص و محدود، نياز به بسترى شدن ندارند.
آيا در MS دوره‌ى پنهان بيمارى وجود دارد؟
بله، زمانى كه ميلين در بافت مغز شروع به تخريب مىكند، علايم اوليه‌ا‌ى مشاهده نمى‌شود و ما دقيقاً نمى‌دانيم از چه زمانى B-Cell ها و T-Cell ها به ميلين حمله كرده‌اند. معمولاً بيمار موقعى متوجه بيمارى شده و به پزشك مراجعه مىكند كه تعداد ضايعات زياد و علايم ظاهر شده‌اند و تا قبل از آن دوره‌ى پنهان بيمارى است.
شيوع بيمارى در خانم‌ها بيشتر است يا آقايان؟ و چه حدود سنى؟
MS مشخصاً در خانم‌ها حدود 2 تا 3 برابر بيشتر از آقايان است. بدين علت كه سيستم ايمنى خانم‌ها آسيب‌پذيرتر از آقايان است و به طور كلى اختلالات ايمنى در خانم‌ها بيشتر مشاهده مى‌شود. MS از سن 10 سالگى تا 60 سالگى اتفاق مى‌افتد لكن اوج ابتلا به بيمارى در حدود سن 40-20 سالگى و يا به عبارتى در بهبوحه‌ى جوانى رخ مى‌دهد.
درمان قطعى براى بيمارى MS وجود دارد؟
به طور كلى در بيماران دچار اختلالات دستگاه ايمنى درمانى قطعى وجود ندارد ولى ما يك نويد به بيماران MS مى‌دهيم و آن اين كه درمان‌ها و آمپول‌هاى بسيار موثر براى بيماران وجود دارد البته برخى از آنها در كشور است و برخى كه در كشور وجود ندارد، ما نسخه مى‌دهيم و برخى از شركت‌ها وارد مى‌كنند، اين آمپول‌ها تا 70 درصد در درمان بيمارى موثر بوده ولى گرانقيمت مى‌باشد.
از هزينه‌ى دارو و درمان بيماران MS بگوييد.
دارويى كه در پاسخ سوال قبل نويد آن را به بيماران داديم بسيار گرانقيمت بوده و در حدود 3000 دلار است ولى يك سرى داروهاى اينترفرون كه در داخل وجود دارد و تا 30-40 درصد در درمان بيمارى موثر است. ماهيانه 500 هزار تومان هزينه‌نسخه‌ى بيمار مى‌شود كه البته ادارات بيمه و واحد بيمارى‌هاى خاص و وزارتخانه هـزينه‌ى آن را تقبل كرده و بيماران مى‌توانند تحت پوشش بيمارى‌هاى خاص، ماهيانه نسخه‌ى خود را حدود 40 هزار تومان تهيه كنند.
آيا درمان‌هاى مكمل در رابطه با بيمارى MS وجود دارد؟
در اكثر بيمارى‌ها يك سرى درمان‌هاى مكمل و يا به عبارتى درمان‌هاى جانبى پيشنهاد شده، در مورد بيمارى MS هم اين درمان‌ها وجود دارد كه يكى از آنها استفاده از زهر زنبور عسل است كه به آن زنبور درمانى گفته مى‌شود. به اين گونه كه طى چند هفته روزى 15-20 زنبور عسل بيمار را نيش مى‌زند. زهر زنبور عسل مواد ضدالتهابى دارد. بيمارى MS نيز خود يك بيمارى التهابى است چرا كه زمانى كه Tcell ها و Bcell ها به ميلين حمله مى‌كنند در آن محل التهاب ايجاد مى‌شود و زهر زنبور عسل در كاهش اين التهاب موثر است. همچنين از طرفى معتقدند زهر زنبور عسل سبب ترشح كورتون كه آن نيز خواص ضدالتهابى دارد مى‌شود. گفتنى است كه زنبور درمانى مشخصاً پايه‌ى علمى ندارد ولى ما شاهد علايم بهبودى در بيمارانى كه از اين شيوه استفاده كرده‌اند، بوده‌ايم به گونه‌اى كه غيرقابل انكار است. البته اين روش خيلى هم توصيه نـمى‌شود. چرا كه امكان ايجاد عفونت در محل گزيدگى و مشكلات ديگر وجود دارد. اخيراً آمپول‌هايى هم از زهر زنبور عسل توليد كرده‌اند.از ديگر روش‌هاى مكمل كه در درمان بيمارى MS پيشنهاد شده است مى‌توان به رژيم هاى غذايى سخت و انرژى درمانى اشاره كرد. البته در گام نخست بايد در پى عمل به توصيه‌هاى پزشك بود.
چه پرهيزها و رژيم غذايى براى بيمار توصيه مى‌شود؟
رژيم غذايى خيلى خاص به اين بيماران توصيه نمى‌شود. ولى خوردن غذاهاى تازه، كم‌چربى و پرويتامين )C,B,A و...( نقش كمك‌كننده‌اى در درمان بيمارى دارد. همچنين خوردن تخمه آفتابگردان خام به اين بيماران توصيه مى‌شود زيرا حاوى اسيد آمينه‌هايى است كه در ترميم ميلين موثر است.
ورزش و درمان فيزيكى در بهبود بيمارى موثر است؟
بله، بيمارانى كه در مراحل پيشرفت MS هستند به بازتوانى و فيزيوتراپى احتياج دارند. فيزيوتراپى در اصلاح ناتوانى اينها بسيار موثر است آب درمانى در استخرهايى كه آب آن زياد گرم نباشد توصيه مى‌شود. نكته‌اى كه به اين بيماران توصيه مى‌شود اين است كه از توقف در حمام و يا فضاهاى گرم و مرطوب پرهيز كنند چرا كه موجب تشديد علايم مى‌شود.
خود بيمار و يا اطرافيان چگونه‌مى‌توانند در بهبود بيمارى موثر باشند؟
اولاً بيمار بايد با بيمارى‌اش كنار بيايد و روحيه‌ى خود را از دست ندهد.بيمارانى كه اين گونه‌اند مى‌توانند عمر طولانى داشته و بسيار هم موفق باشند ولى بيمارانى كه روحيه‌شان را از دست مى‌دهند، يك سرى علايم ثانويه و روحى اضافه و مشكلاتشان بيشتر مى‌شود. بيمار نبايد خودش را بيمار بداند بلكه بايد از خود تلقى يك انسان فعال داشته باشند.اطرافيان هم نبايد به چشم يك بيمار ناتوان به آنها نگاه كنند بلكه اغلب انسان‌هايى باهوش هستند كه مى‌توانند به تحصيلات خود ادامه دهند، وارد بازار كار شوند، ازدواج كنند و براى خانم‌ها، مى‌توانند زايمان و شيردهى داشته باشند.البته برخى خانم‌ها حدود 30 درصد پس از زايمان دچار عود حمله‌مى‌شوند كه اگر زيرنظر متخصص مغز و اعصاب باشند، از عود بيمارى جلوگيرى مى‌شود.گفته مى‌شود MS اغلب در طبقات اقتصادىـ اجتماعى بالا ديده مى‌شود، آيا صحت دارد؟ بله، قبلاً به اين بيمارى، بيمارى اعيانى گفته مى‌شد و اغلب در خانواده‌هاى بسيار مرفه ديده مى‌شد. البته امروزه اين حرف چندان صحيح نيست چرا كه ما شاهد بيمارى در طبقات متوسط و فقير جامعه نيز بوده‌ايم. مشخصاً MS در برخى نژادها بيشتر ديده مى‌شود به عنوان مثال در نژاد سفيدپوست بيشتر از نژاد سياه پوست است، در نژاد اروپايى بيشتر از نژاد آسيايى و يا در نژاد شمال آمريكا بيشتر از جنوب آمريكا است. نژاد و عرض جغرافيايى در اين بيمارى نقش دارد ولى چراى آن را نمى‌دانيم.
اگر نكته‌ى خاص باقى مانده و مدنظر شماست، لطفاً بفرماييد؟
MS در 3 نقطه دنيا بيشتر شايع است، شمال اروپا، شمال آمريكا و استراليا.در آسيا به طور كلى MS نادر است به گونه‌اى كه در دو كشور چين و ژاپن به طور تقريبى 5 نفر در هر 100 هزار نفر ديده مى‌شود، در ايران دقيقاً نمى‌توان به عددى اشاره كرد ولى به طور تقريبى بين 10 تا 15 نفر در هر 100 هزار نفر است ولى در اروپا 30 تا 80 نفر در 100 هزار نفر ديده شده است. بنابراين در آسيا به طور كلى نسبت به دنيا ميزان بيمارى كم است و آنقدرها شايع نيست كه موجب نگرانى خانواده‌ها شود. امروزه با درمان‌هايى كه انجام مى‌شود بسيارى از حملات قابل كنترل است.و در انتها از انجمن MS مركزى در تهران و شاخه انجمن MS در اصفهان، واحد بيمارى‌هاى خاص و... كه كمك شايانى در تهيه داروهاى بيماران و تلاش در سهولت دسترسى به آنها داشته‌اند، كمال تشكر دارم. به اميد آن كه روزى شاهد كشف علت بيمارى MS و روشى براى درمان قطعى بيمارى MS، باشيم.
ارسال خبراز: دنیز عزیز
هیچ نظری موجود نیست:
ارسال یک نظر